दि.३ (पीसीबी) -मराठा आणि कुणबी एकच असून सरकारने मराठा समाजाला कुणबी प्रमाणपत्र द्यावीत आणि ओबीसीतून आरक्षण द्यावं ही मनोज जरांगे पाटील यांची मुख्य मागणी आहे. यासाठी ते हैद्राबाद गॅझेटचा दाखला देत आहेत.तर दुसरीकडे ओबीसी समाजातील संघटना आणि नेत्यांनी मात्र हा दावा फेटाळला असून ओबीसीतून आरक्षणाला तीव्र विरोध दर्शवला आहे.परंतु ज्या हैदराबाद गॅझेटचा वारंवार उल्लेख होताना दिसतोय ते गॅझेटियर नेमकं काय आहे? त्याबाबत जाणून घेऊयात .
मराठा आरक्षणासाठी संदर्भ दिला जात असलेलं आणि त्यासाठी अभ्यासकांनी दिलेल्या या डाॅक्युमेंटनुसार, ‘इम्पिरीयल गॅझेटीअर ऑफ इंडिया’ या नावाचं एक डाॅक्युमेंट आहे. यावर ‘प्रोवींशीयल सिरीज, हैद्राबाद स्टेट 1901’ असा उल्लेख आहे.हे एक ब्रिटीशकालीन डाॅक्युमेंट असून यात त्यावेळेच्या हैदराबाद स्टेटची जनगणना आहे,ज्यात त्यावेळेसची शहरे, गावे, गावातील लोकसंख्या, त्यांची जनगणना, शहरातील वैद्यकीय, शैक्षणिक परिस्थितीची आकडेवारी, शहरातील शेती, नद्या अशा सर्व बाबींची विभागवार माहिती नमूद असल्याचं दिसतं.विविध जिल्ह्यांच्या डिव्हिजनची विभागवार माहिती आहे. यात ‘औरंगाबाद डिस्ट्रिक्ट’ (जिल्हा) नावाचं पान आहे. या पानावर जिल्ह्याची माहिती, इतिहास आणि बरेच संदर्भ दिले गेलेत. याच पानावर शेवटच्या भागात दहा तालुक्यांचा उल्लेख आहे.पुढे याच पानावर म्हटल्यानुसार, ‘The agricultural castes include the Maratha kunbis 2,57,000, also Sindes 15,900, Banjaras 8,900, Kolis 7,000, Maratha Holkar 5,800.’ तसंच पुढे इतरही काही जातींचा उल्लेख आणि त्यांची लोकसंख्या नमूद केली आहे.’ यातच पुढे औरंगाबाद डिव्हिजनमध्ये’ परभणी डिस्ट्रिक्ट’ अंतर्गत कास्ट आणि ऑक्युपेशन अंतर्गत ‘the most numerous caste is that of the cultivating kunbis who number 260,800 or more than 40%’ असा उल्लेख करण्यात आला आहे. या डाॅक्युमेंटमध्ये हैदराबाद स्टेट अंतर्गत विविध जिल्ह्यांतील जात आणि त्यांची त्यावेळेसच लोकसंख्या नमूद आहे. आणि याचाच आधार किंवा संदर्भ घेतला जात असल्याचं अभ्यासकांचं म्हणणं आहे. त्यावेळी ‘हैद्राबाद स्टेट’ अंतर्गत मराठवाड्यातील पाच जिल्हे अंतर्भूत होते असं अभ्यासकांचं म्हणणं आहे. याबाबत बोलताना मराठा आरक्षणासाठीचे अभ्यासक बाळासाहेब सराटे यांनी सांगितलं, “हैदराबाद गॅझेट म्हणजे 1901 मध्ये ब्रिटीशांनी केलेली जनगणना. त्यावेळी हैद्राबाद स्टेट होतं. यात मराठवाड्यातील पाच जिल्ह्यांचा समावेश होता. औरंगाबाद, बीड, नांदेड, परभणी आणि उस्मानाबाद हे जिल्हे होते. यांच्या जनगणनेत जातींची नावे आणि त्यांची लोकसंख्या नमूद केलेली आहे. यात मराठा कुणबी या जातींचा उल्लेख स्वतंत्र नसून एकत्रित केला गेला आहे. म्हणून हैंद्रबाद गॅझेटचा आधार घेत आहोत.”मराठा आरक्षणाच्या बाजूने लढणारे सर्वोच्च न्यायालयाचे वकील श्रीराम पिंगळे यांनी म्हंटल आहे कि ,” हैद्राबाद गॅझेटीयरमध्ये जिल्हानिहाय गॅझेटीयर होते. यात कुणबी समाजाची जी लोकसंख्या आहे ती मराठा समाजाची लोकसंख्या आहे. मराठा लोकसंख्येचा उल्लेख कुणबी असा आहे. त्यानंतर जे गॅझेटीयर बनले त्यातील लोकसंख्या ही मराठा म्हणून गणली गेलेली आहे.”
“गॅझेटीयर लागू करा म्हणजे काय तर त्यावेळी कुणबी म्हणून जी लोकसंख्या गणली गेली ती लोकसंख्या ग्राह्य धरून मराठा समाजाला कुणबी प्रमाणपत्र द्या असा तो विषय आहे,”ते असंही सांगतात की,” साधारण 1871 ला रोजी ब्रिटीशांनी जनगणना रिपोर्ट तयार केला. सेंसस जे तयार व्हायचे ते बाॅम्बे प्रोव्हिन्स, हैद्राबाद प्रोवींस असे तयार व्हायचे. हैद्राबाद प्रोवींसमध्ये म्हणजेच जनगणनेमध्ये एखाद्या समाजाची संख्या.”
मराठा आंदोलक मराठा आरक्षणाच्या मागणीसाठी हजारोंच्या संख्येनं आंदोलक मुंबईमध्ये जमा झालेले होते
” हैदराबाद गॅझेटीयर किंवा सातारा गॅझेटीयर म्हणजे दुसरे तिसरे काहीच नसून ती सारी तेव्हाची ब्रिटिश हिंदुस्तान सरकारने तयारी केलेली प्रचंड माहिती आणि डेटा पुरवणारे खंड आहेत.””स्वत: हैदराबादच्या निजामाने कोणतेही गॅझेटेर छापलेले नाही. संपूर्ण देशाच्या नियोजनाच्या दृष्टीने प्रींसली स्टेट म्हणजे तेव्हाच्या भारतीय संस्थांनी राजवटीमध्ये सुद्धा ब्रिटिशांनी स्वत: बरोबर जनगणनेचे काम करून घेतले.””पण महत्वपूर्ण गोष्ट म्हणजे जशी तेव्हाच्या हिंदुस्थानात ब्रिटिश सरकारने जणगणना सरू केली . त्यांचा डेटा जसजसा गोळा होत गेला. तसे गॅझेटियरचे खंड प्रसिद्ध करण्यात आले.” जनतेच्या सोयीसाठी प्रांतवार माहिती मिळावी या उद्धेशाने ‘इम्पिरिअल प्रोवींशीयल’ गॅझेटीअर बनवण्यात आली. 1909 चे हैदराबाद स्टेटचे गॅझेटियर बनवले गेले. त्याचे संपादन मिर्झा मेहदी खान आणि हैद्राबादचे माजी अर्थ सचिव सी.विलमोट यांनी केले.”” ही सगळी जिल्हा गॅझेट आहे. ती साधारण 1890 पासून तयार झाली. यात मुख्यत्वे 1881 च्या जनगणनेचा रेकाॅर्ड पडलेलं आहे. हैद्राबाद गॅझेट नावाचं कुठलंही गॅझेट नाही. ब्रिटीश इंडियाची एकूण 34 गॅझेट्स आहेत. लोकांना समजावं म्हणून याचीच प्रोवींशीयल गॅझेट बनवलं गेलं. प्रोवींशीयल गॅझेटचाच भाग हैद्राबाद गॅझेट म्हणून घेतला असावा.
