दि . १० ( पीसीबी ) – भारत (India) आणि पाकिस्तान (Pakistan) यांच्यातील वाढता तणाव प्रत्यक्ष युद्धात (War) रूपांतरित झाल्यास, त्याचे गंभीर परिणाम केवळ सीमेवरच नव्हे, तर संपूर्ण देशाच्या अर्थव्यवस्थेवर (Economy) आणि सामान्य नागरिकांच्या दैनंदिन जीवनावर होण्याची दाट शक्यता आहे. अशा परिस्थितीत, जीवनावश्यक वस्तूंच्या किमती गगनाला भिडू शकतात, ज्यामुळे सर्वसामान्यांपासून ते शेतकऱ्यांपर्यंत प्रत्येकालाच मोठ्या आर्थिक संकटाला तोंड द्यावे लागू शकते.
अन्नधान्य आणि कृषी क्षेत्रावरील परिणाम
युद्धाचा पहिला आणि सर्वात मोठा फटका कृषी क्षेत्राला (Agricultural Sector) बसतो. भारताची (India) अन्नधान्याची मोठी बाजारपेठ आणि उत्पादन क्षेत्र हे पंजाब (Punjab), राजस्थान, जम्मू-काश्मीर (Jammu-Kashmir) आणि हरियाणा (Haryana) यांसारख्या सीमावर्ती राज्यांमध्ये केंद्रित आहे. युद्धजन्य परिस्थितीत या भागांतील शेती पूर्णपणे विस्कळीत होऊ शकते. सिंचनासाठी आवश्यक असलेल्या पाणीपुरवठ्यात अडचणी, बियाण्यांचा वेळेवर पुरवठा न होणे, ट्रॅक्टर (Tractor) आणि इतर शेती अवजारांचा वापर अशक्य होणे, तसेच मजूर टंचाई यांसारख्या समस्यांमुळे गहू, तांदूळ, डाळी, साखर यांसारख्या मूलभूत अन्नधान्याच्या उत्पादनात मोठी घट येऊ शकते. याचा थेट परिणाम म्हणून या वस्तूंच्या किमतीत प्रचंड वाढ होण्याची शक्यता आहे.
भाजीपाला, फळे आणि वाहतूक व्यवस्थेवरील परिणाम
अन्नधान्याप्रमाणेच भाजीपाला आणि फळांच्या (Fruits) पुरवठ्यावरही युद्धाचा गंभीर परिणाम होतो. युद्धकाळात महामार्ग , रेल्वे (Railways) आणि इतर वाहतूक मार्ग मोठ्या प्रमाणात बाधित होतात किंवा लष्करी गरजांसाठी राखीव ठेवले जातात. यामुळे टोमॅटो, कांदे, बटाटे आणि विविध प्रकारची फळे वेळेवर बाजारपेठेत पोहोचू शकत नाहीत. शहरांमध्ये या वस्तूंची तीव्र टंचाई निर्माण होऊन त्यांचे दर दुप्पट किंवा तिप्पट होण्याची शक्यता नाकारता येत नाही. याचा सर्वाधिक फटका मध्यमवर्गीय आणि गरीब कुटुंबांना बसतो, ज्यांचे महिन्याचे आर्थिक गणित पूर्णपणे कोलमडते.
खते, बियाणे आणि इंधनाच्या दरातील वाढ
शेतीसाठी अत्यावश्यक असलेल्या खते (Fertilizers), बियाणे, कीटकनाशके आणि यंत्रसामग्रीचा पुरवठा देशांतर्गत उत्पादनासोबतच आयातीवरही अवलंबून असतो. युद्धाच्या काळात उत्पादन आणि वितरण साखळी विस्कळीत झाल्यास, या वस्तू शेतकऱ्यांपर्यंत वेळेवर पोहोचणार नाहीत. याचा परिणाम पुढील पीक हंगामातील उत्पादनावर होऊन अन्नधान्याची (Food Grains) कमतरता आणि महागाई आणखी वाढू शकते. तसेच, डिझेल (Diesel) हे शेतीतील यंत्रसामग्री, सिंचन पंप आणि वाहतुकीसाठी प्रमुख इंधन (Fuel) आहे. युद्धजन्य परिस्थितीत आंतरराष्ट्रीय बाजारात कच्च्या तेलाच्या (Crude Oil) किमती वाढल्यास, भारतातही (India) इंधनाचे दर वाढतात, ज्यामुळे महागाईचा (Inflation) भडका उडतो.
डिझेल (Diesel) महाग झाल्यास शेतकऱ्यांचा उत्पादन खर्च वाढतो, त्यांच्या नफ्याचे प्रमाण घटते आणि ते आर्थिक अडचणीत सापडतात. युद्धाचा फटका केवळ शेतीपुरताच मर्यादित न राहता, ग्रामीण भागातील बाजारपेठा, रोजगाराच्या संधी आणि शेतीवर आधारित लघुउद्योगांवरही होतो. सरकारला (Government) युद्धासाठी (War) अधिक निधी खर्च करावा लागत असल्याने, कृषी अनुदान, पीक विमा योजना आणि सेंद्रिय शेतीला (Organic Farming) मिळणारा शासकीय पाठिंबा तात्पुरता कमी किंवा स्थगित केला जाऊ शकतो. यामुळे शेतकरी कुटुंबांची क्रयशक्ती कमी होऊन ग्रामीण अर्थव्यवस्था (Rural Economy) अधिक अस्थिर होण्याची शक्यता आहे. एकंदरीत, भारत-पाकिस्तान युद्धजन्य स्थितीचा सर्वात मोठा आणि दूरगामी परिणाम भारताच्या (India) अन्नसुरक्षेवर (Food Security) आणि ग्रामीण जीवनशैलीवर होणार आहे.
