जन्मदराच्या जागतिक नकाशामध्ये भारत अव्वल; चीनपेक्षा दुप्पट वाढ

दि.१२(पीसीबी)-जागतिक लोकसंख्येच्या आकडेवारीनुसार 2025 वर्ष अनेक दृष्टीने महत्त्वपूर्ण ठरत आहे. संयुक्त राष्ट्रांच्या ‘वर्ल्ड पॉप्युलेशन प्रॉस्पेक्ट्स 2024’ नुसार, या वर्षी भारत जगातील सर्वाधिक जन्मांची नोंद करणार आहे. 2025 मध्ये भारतात 23.1 दशलक्ष, म्हणजेच तब्बल 2.31 कोटी बाळांचा जन्म अपेक्षित आहे. हा आकडा चीनपेक्षा दुप्पट असून जगातील एकूण जन्मांपैकी 17 टक्के इतका आहे.चीन दुसऱ्या क्रमांकावर असला तरी जन्मदरातील घसरण स्पष्ट दिसते. तेथे फक्त 8.7 दशलक्ष जन्म अपेक्षित आहेत. चीनचा सध्याचा जन्मदर हा जगातील सर्वात कमी प्रति स्त्री 1 जन्म इतका आहे. नायजेरियात 2025 मध्ये 7.6 दशलक्ष जन्म होतील हा आकडा संपूर्ण युरोपच्या जन्मसंख्येपेक्षा जास्त आहे.2050 पर्यंत ही संख्या वाढून 8.1 दशलक्ष होण्याचा अंदाज आहे, आणि तेव्हा नायजेरिया अमेरिकेला मागे टाकत जगातील तिसरा सर्वाधिक लोकसंख्या असलेला देश बनेल.

2025 मध्ये देशनिहाय जन्मसंख्या:

क्रमांक            देश                           जन्मसंख्या (2025)
1                    🇮🇳 भारत                      23,073,268
2                   🇨🇳 चीन                          8,709,352
3                   🇳🇬 नायजेरिया                 7,640,590
4                  🇵🇰 पाकिस्तान                    6,909,545
5                   🇨🇩 काँगो लोकतांत्रिक          4,559,718
                         प्रजासत्ताक
6                  🇮🇩 इंडोनेशिया                    4,440,838
7                  🇪🇹 इथिओपिया                     4,176,742
8                 🇺🇸 अमेरिका                          3,663,798
9                 🇧🇩 बांगलादेश                         3,441,259
10               🇧🇷 ब्राझील                              2,528,724

जरी 1970 मध्ये प्रति स्त्री सरासरी 5 जन्म होते, ते 2025 मध्ये फक्त 2 इतके झाले असले तरी, भारत अजूनही जगात सर्वाधिक जन्म देणारा देश आहे. भारतामधील जन्मदर राज्यागणिक मोठ्या प्रमाणावर बदलतो आणि 31 राज्यांमध्ये जन्मदर स्थिरीकरण पातळीखाली आहे. चीनमध्ये अंदाजे 8.7 दशलक्ष जन्म होणार असून त्याचा जन्मदर जगातील सर्वात कमी प्रति स्त्री 1 बाळ आहे. नायजेरियामध्ये 2025 मध्ये 7.6 दशलक्ष जन्म अपेक्षित असून 2050 पर्यंत ते 8.1 दशलक्ष होऊ शकतात. त्याच काळात नायजेरिया अमेरिकेला मागे टाकत जगातील तिसरा सर्वाधिक लोकसंख्या असलेला देश बनेल.

भारताची कामगारवयीन लोकसंख्या वाढत असताना चीनची वेगाने घटत आहे.भारताची कामगारवयीन लोकसंख्या 2050 पर्यंत 14.5% वाढेल144 दशलक्ष अतिरिक्त कामगार.चीनची कामगारवयीन लोकसंख्या 24% घसरेल 239 दशलक्ष लोकांची घट.भारत आणि चीन हे जगातील सर्वात मोठे कामगारबळ असलेले देश आहेत. त्यांच्या लोकसंख्येतील हा बदल आर्थिकदृष्ट्या महत्त्वाचा आहे.

भारताची वाढती कामगारवयीन लोकसंख्या

भारत:

2024 → 990 दशलक्ष

2050 → 1.13 अब्ज

वाढ: 144 दशलक्ष (14.5%)

चीनची घटणारी कामगारवयीन लोकसंख्या

चीन:

2024 → 984 दशलक्ष

2050 → 745 दशलक्ष

घट: –239 दशलक्ष (–24.3%)

जागतिक श्रमबाजारातील बदल

चीनच्या घटत्या लोकसंख्येमुळे त्याचा आर्थिक वेग कमी होऊ शकतो, तर भारत जागतिक पुरवठा साखळी व गुंतवणुकींचे प्रमुख केंद्र बनू शकतो.

अमेरिकेतील काउंटी-निहाय लोकसंख्या बदल (2021–2024)
मुख्य मुद्दे

Sun Belt आणि Texas प्रदेशात लोकसंख्यावाढ सर्वाधिक.

कॅलिफोर्निया, न्यूयॉर्क, शिकागोसारख्या मोठ्या शहरी भागांत घट.

लोकसंख्या वाढ — शीर्ष काउंटी

Harris, Texas → +273,919

Maricopa, Arizona → +227,681

Collin, Texas → +179,007

Miami-Dade, Florida → +142,732

Denton, Texas → +130,610

लोकसंख्या घट — शहरी केंद्रे

Los Angeles County → –239,500

Cook County (Chicago) → –84,500

New York City (Manhattan, Brooklyn, Bronx, Queens) → सतत घट

जागतिक जन्मसंख्या भारत आणि आफ्रिकेमध्ये सर्वाधिक केंद्रित.चीनचा जन्मदर आणि कामगारवयीन लोकसंख्या दोन्ही घटत आहेत.अमेरिका post-pandemic लोकसंख्यावाढीत Sun Belt राज्ये आधिक वेगाने वाढत आहेत.